قلم هایی که رنگ عیب جویی به خود گرفت/ مرز تخریب و نقد در مطبوعات روشن نیست

به گزارش خبرنگار مهر، در قاموس های فارسی زبان کلمه نقد را به معنای، جدا کردن دینار و درهم، سره از ناسره دانسته اند و  به نوعی تمیز و تشخیص خوب از بد و آشکار ساختن معایب و محاسن سخن و انتقاد کردن اثری علمی یا ادبی را نیز نقد گفته اند اما در ادبیات سیاسی امروز به ویژه رویکردهای رسانه ای به این مقوله، نقد، همواره به چالش کشیدن، گفتار و رفتارهای افرادی را شامل می شود که به نوعی رویکرد آنها، منافی مشی سیاسی و اجتماعی فرد نقد کننده باشد.

رئیس اداره فرهنگی ارشاد استان مرکزی با بیان اینکه فرهنگ ما هنوز به نقد عادت نکرده به خبرنگار مهر می گوید: در روح جمعی مردم هنوز علاقه ای برای نقد و نقدپذیری شکل پیدا نکرده است. اصولا کلمه نقد با عملکرد دولت پیوند خورده است اما نقد معنای وسیع تری دارد و در حوزه های اجتماعی و فرهنگی می تواند شکل بگیرد.

مجید طیب زاده با بیان اینکه عدم نقدپذیری را در فرهنگ ایران باید جستجو کرد گفت: در ایران در قرنهای 3،4 و 5 هجری گفتگو و فضای باز نقادی رشد بی سابقه ای داشت اما با با حمله مغولها به ایران مردم به دلیل ترس از گفتن برخی نواقص و نقدها اجتناب کردند و این رویه معمول مردم شد.

در مطبوعات نیز تحمل نقد واقع شدن نیز وجود ندارد

طبیب زاده با بیان اینکه در مطبوعات نیز تحمل مورد نقد واقع شدن وجود ندارد خاطرنشان کرد: در گذشته ای که داشتیم مردم تحمل نقد را داشتند و در بین دانشمندان و باسوادان نیز نقد جایگاه پذیرفته تری داشت و فضای گفتمان و دیالوگ در قشر اهل تفکر جامعه وجود داشت اما این روند را در قرن و روزهای حاضر کمتر شاهد هستیم.

وی ادامه داد: به تبع آن در مطبوعات نیز حتی اگر نقد منصانه ای هم اتفاق بیفتد به دلیل این عدم تحمل پذیری ها و نداشتن فضای گفتمان که به فرهنگ ما رسوخ پیدا کرده این نقدها تبدیل به جنجال می شود.

مسئول پژوهش با تاکید بر خارج شدن برخی مطبوعات از دایره انصاف در نقد مطبوعاتی گفت: برخی مطبوعات نیز به این صرافت افتادند که می شود به جای نقد برای اصلاح امور آن را برای مواردی چون اخاذی استفاده کنند.

وی با اشاره به نقد تخریبی گفت: برخی آدمها به دلیل ناآگاه بودن و تندرو بودن و نداشتن تحمل آرای مخالف به دیگران حمله می کنند و در کلام و متن سوگیری دارند.

عموما در مطبوعات نقدها غیرمنصانه است

طبیب زاده با بیان اینکه عموما در مطبوعات نقدها غیرمنصانه است گفت: در نقد باید قضاوتهای ذهنی و جهت گیری های شخصی را کنار بگذاریم تا بتوانیم نقد منصافانه انجام دهیم.

وی ادامه داد: در یک اقدام باید توسط دولت و نهادهای حاکمیتی و امنیتی هزینه نقد منصافانه به صفر برسد و نقد امتیاز مثبت برای منتقد محسوب شود. همچنین نهادهای حاکمیتی در برابر شبه نقد و نقد تخریبی خوب مقاومت کنند و برای این شیوه به ظاهر نقد و در باطن تخریب مجازاتهایی لازم اعمال کنند و از آن هم عدول نکنند.

طبیب زاده اظهارداشت: یک منتقد باید قدرت و تخصص علمی را برای نقد داشته باشد و مسلط بودن و آشنا بودن با آن حوزه از ملزومات نقد منصفانه است.

یک پژوهشگر و نویسنده اراکی نیز با تاکید بر اینکه در حال حاضر مطبوعات از نقد منصفانه فاصله گرفته اند به خبرنگار مهر می گوید: در حال حاضر بسیاری از قلم فرسایی ها در مطبوعات جنبه عیب یابی و عیب جویی به خود گرفته است.

غلامعلی ولاشجردی فراهانی با تاکید بر اینکه هر نقدی در حوزه قلم و  ادبیات واقعی سیاسی، نباید به دور از تشخیص سره از ناسره و بر جسته ساختن نقاط حسن افراد صورت بگیرد تصریح کرد: دست  کم می بایست در کنار مطرح ساختن معایب یک اندیشه در مطبوعات، به طور مساوی وعادلانه به ویژگی های مفید و نقاط قوت فرد هم توجه کرد .

نقد در مطبوعات تفکرات حزبی را دنبال می کند

وی با بیان اینکه در حال حاضر نقد در مطبوعات تفکرات حزبی را دنبال می کند ادامه داد: در فضای رسانه ای امروز که برخاسته از تفکرات حزبی و  اندیشه های خطی گوناگون است، نقد نیز به دور از معنای واقعی کلمه آن، از  فرهنگ تخریب و درچهارچوب اهداف گروهی و حزبی پیروی می کند.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه اکثر نقادان، معنای واقعی این کلمه را درک نکرده اند یادآور شد: برخی افراد در مطبوعات نه به دنبال تشخیص و بر آوردن معانی حسن و تمیز سره از ناسره ، که بیشتر برای دسترسی به اهداف حزبی دست به نقد می زنند و  در نهایت این نقد به جای ساختن منجر به حذف جناح مخالف یا فرد مخالف می شود.

وی ادامه داد: با این اوصاف امروز بسیاری از نشریاتی که طرفدار و نماینده جناح فکری خاصی هستند، فضای تاریک و آشفته ای را رقم می زنند که مبین جنجال های فکری و جناحی بوده و عملا از حوزه نقد پا را فراتر گذاشته اند. این مساله تا آنجا به پیش رفته است که منتهی به دعواهای سیاسی جنجال بر انگیز شده و گاه تا آنجا می روند که با وساطت و پا در میانی، بزرگان و مسئولان درجه یک سیاسی فیصله می یابند.

نویسنده کتاب فرهنگ عامیانه مردم اراک ضمن ابراز نگرانی از پیش رفتن نقد غیرمنصفانه اظهارداشت: هنوز اهل قلم با معنای واقعی و هدف نقد آشنایی کامل پیدا نکرده اند و در نتیجه بسیاری از قلم فرسایی ها جنبه عیب یابی و عیب جویی به خود گرفته است تا اصلاح و راهنمایی.

نشریات تخصصی نسبت به روزنامه ها به نقد سازنده و منصفانه نزدیک ترند

وی با بیان اینکه نشریات تخصصی نسبت به روزنامه ها به نقد سازنده و منصفانه نزدیک ترند خاطرنشان کرد: مطبوعات و رسانه های ایران را در این زمینه می توان به دو دسته تقسیم بندی کرد، نخست نشریایی که از آن تحت عنوان «مطبوعات» یاد می شود که معمولا روزنامه ها را در بر می گیرد که با هدف تغذیه فکری طرفداران احزاب مورد استفاده واقع می شوند و از آن طریق مکانیزم سمپاتی، انجام می گیرد.

ولاشجردی فراهانی ادامه داد: دوم نشریات تخصصی که بیشتر شامل، فصلنامه و ماهنامه های تخصصی می شوند که در حوزه های هنر، ادبیات،(داستان، سفر،کتاب) منتشر می شوند و به دلیل آن که مخاطبان نام آشنا و تخصصی خود را دارند، و معمولا هیات های تحریریه آن را، کارشناسان و تحصیلکردگان بر جسته فکری – اجتماعی – ادبی، تشکیل می دهند، از نگاه بهتر و سازنده تری برخور دارند و تحلیل های نقادانه در آنها، از چالش های خاص، فاصله گرفته و به نقد به معنای واقعی نزدیک ترند.

 وی نقد سازنده را قلم فرسایی دانست که نویسنده می کوشد با بررسی علمی و دقیق یک رویکرد، نوشته و اندیشه، بر مبنای ادبیات انسان گرا وآکادمیک و عدالت محور، به بر جسته سازی فرازهای مفید یک نوشته بپردازد.

پژوهشگر اراکی با تاکید بر اینکه در این نقد، نقاد جامعه را به سوی توسعه و مفاهیم مطلوب سوق می دهد گفت: نقادی در مطبوعات باید با نقد مطلب بکوشد چیزی بر آن بیافزاید و در واقع معنای «نوآوری» را رواج دهد چرا که نقد بدون نو آوری به نوعی فلسفه بافی است.

نقد برای بیان راهنمایی و روشنگری ایجاد می شود، نه دشمنی وخصومت

وی با اشاره به اینکه  نقد برای بیان راهنمایی و روشنگری ایجاد می شود، نه دشمنی و خصومت اظهارداشت: در حالیکه در اذهان بسیاری از نقدها، تلقی به دشمنی می شود. این ها مفاهیمی هستند که ، چنانچه «نقد» از مرز آنها عبور کند، وارد حوزه تخریب و دشمنی شده است و علاوه بر تخریب اشخاص، فضای جامعه را نیز نسبت به خادمین واقعی اش، تاریک وبدبین می سازد .

وی ضمن پشنهاد برای برون رفت از نقد مغرضانه یادآور شد: در ابتدا باید نقطه تحمل پذیری را در جامعه و در خودمان افزایش دهیم و نقد هایمان از مطالب دیگران و رفتارهایشان جنبه روشنگری و راهنمایی داشته باشد و بدون اطلاع کامل از ابعاد، جوانب و  گستره معانی کلمه «نقد» دست به این کار نزنیم.

فراهانی ادامه داد: هر کاری را باید به اهلش بسپاریم و  اگر خود را شایسته توان ادبی لازم برای انجام چنین کاری خطیری نمی بینیم هرگز به آن اقدام نکنیم به این دلیل که به «قلم» در قرآن، قسم یاد شده است.  لذا نوشته مقدس است و نویسنده از آن مقدس تر و سعی کنیم این «واژه »را برای ارزش گذاری به جایگاه انسان، پاس بداریم.

وی دانایی را در جلوگیری از انحراف نقد منصفانه  مقدم دانست و اظهارداشت: پیش از انکه بنویسیم بخوانیم یا بدانیم و آنگاه که دانایی در کنار عدالت به وجودمان گام نهاد قلم به نوشتن بر داریم. با موضوع و مفاهیم و  واژگان سیاسی و اجتماعی و ادبی و  آشنایی کامل پیدا کنیم تا در نقد دچار انحراف نشویم .

به چالش گرفتن طرف مقابل به ویژه در عرصه مطبوعات یک نوع زور آزمایی ادبی هم در پی دارد که داورش، ما نیستیم بلکه مردمی هستند که می خوانند و می دانند و تشخیص سره از ناسره و  راست از دروغ ناروا را از کلام منصفانه، به دور از مقاصد و نیات حزبی به داوری نشسته اند و  ما مطبوعات استانی و کشوری، نقش حقیقی مان را در آینیه ذهن ایشان می توانیم ببینیم.
.....

گزارش: سمیه بصیرت